1. Cuộc Cách Mạng Số Đang Diễn Ra
Chuyển đổi số không còn là một khái niệm xa vời, mà đã trở thành xương sống định hình lại mọi nền kinh tế hiện đại. Nó là đòn bẩy cực mạnh không chỉ để tăng năng suất hay làm mới mô hình kinh doanh, mà còn là yếu tố quyết định đến vị thế cạnh tranh của cả một quốc gia. Ở Việt Nam, quá trình này đã thực sự sống động, len lỏi vào từng ngóc ngách đời sống, tạo ra những thay đổi rõ rệt. Tuy nhiên, nó cũng đặt ra những vấn đề cần lời giải thực tế, toàn diện.
Cơ hội bứt phá của Việt Nam là rất rõ ràng. Bộ Thông tin và Truyền thông cho biết, kinh tế số Việt Nam đã tăng trưởng 19% vào năm 2023, đóng góp 16,5% GDP. Con số này dự kiến sẽ đạt 18,3% vào 2024 và vượt mốc 20% vào 2025. Đây là tốc độ nhanh nhất khu vực Đông Nam Á, gấp ba lần tốc độ tăng trưởng GDP chung!
Hãy nhìn vào Thương mại điện tử – một câu chuyện thành công điển hình. Giá trị giao dịch năm 2024 đã vượt 25 tỷ USD và có thể cán mốc 31 tỷ USD vào 2025, khi hơn 60% dân số tham gia mua sắm online. Các sàn như Shopee, Lazada, TikTok Shop đã thay đổi hoàn toàn thói quen tiêu dùng, mở rộng “biên giới số” cho thương mại nước nhà.
2. Sức Ép “Phải Thay Đổi” Của Doanh Nghiệp
Trong thế giới toàn cầu hóa, chuyển đổi số không phải là lựa chọn mà là sự sống còn của doanh nghiệp. Một khảo sát từ HSBC tiết lộ rằng 60% doanh nghiệp Việt đang đổ tiền vào các giải pháp công nghệ số, đặc biệt là thanh toán không tiền mặt, AI và hệ thống dữ liệu lớn.
Ông Nguyễn Anh Tuấn (Tổng Giám đốc Tập đoàn NTT Việt Nam) khẳng định rất thẳng thắn: “Số hóa giúp doanh nghiệp tối ưu hóa mọi quy trình, giảm chi phí và phản ứng nhanh hơn với thị trường. Ai không thay đổi, người đó sẽ bị đào thải.”
Lấy ví dụ tại Rạng Đông (CTCP Bóng đèn Phích nước Rạng Đông), chuyển đổi số đã trở thành nền móng phát triển. Họ đã áp dụng hệ thống sản xuất thông minh gần với tiêu chuẩn Công nghiệp 4.0, với robot, AI và Big Data được tích hợp xuyên suốt. Những công đoạn khó và độc hại như hàn, dập, sơn giờ đây đã được robot đảm nhiệm, giúp giảm thiểu đáng kể tai nạn lao động. Nhờ mô hình nhà máy thông minh, Rạng Đông đã cắt giảm 30% hàng tồn kho, tiết kiệm hơn 1 tỷ đồng lãi vay mỗi tháng, và tự tin đáp ứng các tiêu chuẩn xuất khẩu gắt gao từ Mỹ, Nhật Bản.
3. Hai Rào Cản Lớn: Người và Dây Cáp
Sự dịch chuyển số hóa đang tạo ra thay đổi lớn trong cơ cấu thị trường lao động. Ngân hàng Thế giới nhận định: số việc làm mới tạo ra có thể gấp 7 lần số việc mất đi, nhất là trong các ngành công nghệ cao (bán dẫn, AI). Đến năm 2045, Việt Nam dự kiến có thêm 10 triệu việc làm nhờ vào chuyển đổi số.
Nhưng có một vấn đề lớn: chất lượng nguồn nhân lực. Đến cuối 2024, chỉ 28,3% lao động có bằng cấp hoặc chứng chỉ chính quy. Hơn 38 triệu người trong lực lượng lao động chưa được đào tạo bài bản. Chúng ta đang có “dân số vàng”, nhưng nếu không có một chiến lược đào tạo kỹ năng số thực tế, bài bản, thì lợi thế này khó mà phát huy được.
Ông Jacques Morisset (Kinh tế trưởng Ngân hàng Thế giới tại Việt Nam) từng cảnh báo: “Nếu tận dụng tốt số hóa, Việt Nam sẽ là điểm sáng về việc làm bền vững. Nhưng điều kiện tiên quyết là người lao động phải có kỹ năng số thực chiến, không phải chỉ lý thuyết suông.”
Không chỉ là vấn đề nhân lực, hạ tầng cũng là một thách thức. Mới chỉ khoảng 82% hộ gia đình có internet cáp quang. Tỷ lệ phủ sóng 5G chỉ đạt 45%, và số lượng trạm 5G chỉ bằng 10% trạm 4G. Sự khập khiễng này đang tạo ra một “vực thẳm số” rõ rệt giữa thành thị và nông thôn.
Dù vậy, một tín hiệu rất tích cực là Chính phủ đang tăng tốc với Đề án 06 – chương trình trọng điểm về Chính phủ số, kinh tế số, xã hội số. Mục tiêu cực kỳ cụ thể: đến 30/6/2025, 100% cán bộ, công chức sẽ làm việc online và dùng chữ ký số; dữ liệu hộ tịch, đất đai, dân cư sẽ được số hóa hoàn toàn vào Quý II/2025.
4. Kết Luận: Tư Duy “Làm Đến Cùng”
Các chuyên gia đều nhất trí: muốn chuyển đổi số thành công, cần tư duy “toàn diện và làm đến cùng”. Chỉ số hóa một vài thủ tục hay áp dụng công nghệ lẻ tẻ là không đủ. Cuộc chuyển đổi này phải xuất phát từ người đứng đầu, đi kèm với cải cách thể chế sâu rộng, phát triển hạ tầng đồng bộ, chính sách nhân sự hợp lý và tái cấu trúc toàn bộ quy trình vận hành.